W dniu 8 kwietnia 2015 r. weszła w życie nowa ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka (Dz. U. 2015, poz. 21). Określa ona zasady, warunki i zakres stosowania środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka oraz osób im najbliższych, jeżeli w związku z toczącym się albo zakończonym postępowaniem karnym (albo karnym skarbowym) z udziałem pokrzywdzonego lub świadka istnieje zagrożenie dla życia lub zdrowia tych osób.
Jest to pierwsza tego typu ustawa w Polsce. Może być stosowana zarówno w ramach toczącego się już postępowania karnego, jak i jeszcze przed jego formalnym wszczęciem – w toku czynności operacyjno – rozpoznawczych lub czynności sprawdzających.
Rodzaje środków ochrony i pomocy
Ustawa przewiduje następujące formy ochrony dla pokrzywdzonych i świadków:
- ochrona na czas czynności procesowej
- ochrona osobista
- pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu
Na czym polega ochrona na czas czynności procesowej?
Jak wynika wprost z przepisów ustawy, ochrona na czas czynności procesowej może polegać na obecności funkcjonariusza Policji w pobliżu osoby chronionej w trakcie samej czynności, w drodze do miejsca czynności jak i w drodze powrotnej. Ochrona ta zdaje się być najsłabszą formą pomocy udzielanej osobie potencjalnie zagrożone, warto bowiem przypomnieć, że czynności procesowe przeprowadzane są przez organy procesowe (funkcjonariuszy Policji, prokuratora lub sędziego), którzy są obecni przez cały czas ich trwania.
Na czym polega ochrona osobista?
W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że ochrona osobista przewidziana została jedynie dla spraw poważnych, w przypadku istnienia wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia. Przesłanki do jej zastosowania są zatem następujące:
- wysoki stopień zagrożenia
- konieczność zastosowania długotrwałej ochrony
- dotyczy spraw, które są rozpoznawane w I instancji przez Sąd Okręgowy, a także w przypadku przestępstwa zgwałcenia i znęcania; w innych sprawach jedynie w przypadkach szczególnie uzasadnionych.
Ochrona osobista może polegać na stałej lub czasowej obecności funkcjonariuszy Policji w pobliżu osoby chronionej, czasowej obserwacji takiej osoby, wskazaniu bezpiecznego miejsca czasowego pobytu i sposobu przemieszczania się lub też na określeniu zasad kontaktowania się osoby chronionej z innymi osobami.
Na czym polega pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu?
Tego typu pomoc jest najdalej posuniętym sposobem udzielania ochrony pokrzywdzonym i świadkom. Możliwa jest tylko w przypadku wysokiego stopnia zagrożenia dla życia lub zdrowia, jeżeli zachodzi potrzeba długotrwałej ochrony i tylko wówczas, gdy inne środki ochrony i pomocy mogą być niewystarczające. Podobnie jak w przypadku ochrony osobistej, stosowanie pomocy przy zmianie miejsca pobytu dotyczy przede wszystkim spraw, które są rozpoznawane w I instancji przez Sąd Okręgowy.
Pomoc organów procesowych może polegać na:
- udostępnieniu tymczasowego lokalu mieszkalnego,
- pomoc w wynajęciu nowego mieszkania,
- pomoc w przeprowadzce lub zagospodarowaniu,
- pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych związanych ze zmianą miejsca pobytu,
- pomoc finansowa przeznaczona na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, pokrycie całości lub części kosztów nowego mieszkania, pokrycie kosztów uzyskania świadczeń opieki zdrowotnej, jeżeli osoba chroniona nie ma obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego.
Pomoc finansowa udzielana jest miesięcznie do wysokości 3.500 zł dla osoby dorosłej i do 2.000 zł dla osoby małoletniej.
Jak uzyskać pomoc lub ochronę?
Ochrona udzielana jest przez komendanta wojewódzkiego (stołecznego) Policji na pisemny wniosek, który może złożyć:
- osobiście pokrzywdzony lub świadek, za pośrednictwem organu prowadzącego czynności albo sądu (jeżeli sprawa jest już na tym etapie),
- organ prowadzący czynności albo sąd, za zgodą pokrzywdzonego lub świadka.
Wniosek rozpoznawany jest w terminie do 14 dni od dnia jego złożenia. Zarządzenie o udzieleniu ochrony jest wykonalne natychmiastowo. W przypadku odmowy udzielenia ochrony, osoba, której odmówiono może w terminie 7 dni złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Pamiętać jednak należy, że jeżeli funkcjonariusze ostatecznie odmówią udzielenia ochrony, nowy wniosek będzie mógł zostać złożony skutecznie tylko wówczas, gdy ujawnią się nowe okoliczności, uzasadniające zastosowanie środków przewidzianych w omawianej ustawie.
Inne środki wpływające na poprawę sytuacji pokrzywdzonych i świadków
Oprócz wspomnianych powyżej środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonych i świadków, nowo uchwalona ustawa wprowadziła także zmiany w Kodeksie postępowania karnego w zakresie sposobu przechowywania danych adresowych przesłuchiwanych. Dotychczas było tak, że w protokole zeznań świadków, w tym pokrzywdzonych ujawniano ich adres zamieszkania i/lub miejsca pracy. Oznaczało to, że podane adresy były dostępne dla wszystkich stron postępowania, w tym dla oskarżonych. Taki stan mógł wzbudzać uzasadnione obawy co do bezpieczeństwa świadków zeznających na niekorzyść sprawców przestępstw.
Obecnie, w protokole zeznań nie umieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynnościach. Dane te zamieszcza się w osobnym dokumencie, który następnie przechowuje się w odrębnym, zaklejonym załączniku do akt, uniemożliwiającym innym osobom zapoznanie się z tymi danymi. Zakazane jest też zadawanie świadkom pytań zmierzających do ujawnienia ich miejsca zamieszkania lub miejsca pracy.
Na zakończenie warto wymienić także inne, znane już od dawna rozwiązania służące poprawie bezpieczeństwa świadków:
- świadek anonimowy (mający zastosowanie wówczas, gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej),
- możliwość złożenia zeznań przed sądem pod nieobecność oskarżonego, jeżeli jego obecność mogłaby oddziaływać krępująco na przesłuchiwanego.
***
W razie jakichkolwiek pytań w zakresie ochrony praw pokrzywdzonych, sytuacji prawnej pokrzywdzonych i świadków a także sposobu udzielania profesjonalnej pomocy prawnej w toku postępowania karnego, zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią.