W jednym z poprzednich wpisów omówiliśmy kryteria, które przesądzają o konieczności zarejestrowania działalności gospodarczej. Dzisiaj chcielibyśmy wskazać na sytuację, w której nie ma obowiązku zakładania własnej firmy, pomimo prowadzenia określonych czynności przynoszących dochody.
W naszej codziennej pracy, często spotykamy się z pytaniem: „Czy muszę zakładać własną działalność gospodarczą, skoro mój współmałżonek prowadzi już swoją firmę?” Odpowiedź brzmi – niekoniecznie. Można bowiem wykonywać określone czynności w ramach pomocy współmałżonkowi, jako osoba współpracująca.
Osoba współpracująca – kto to taki?
Zgodnie z art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, osobą współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami uważa się:
„małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracującą przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego”.
Głównym celem ustawodawcy było ograniczenie zatrudniania osób najbliższych na umowę o pracę. W tego typu relacji najczęściej trudno mówić o stosunku zależności i podległości charakterystycznej dla stosunku pracowniczego. W ocenie ZUS, gdy osoba prowadząca działalność gospodarczą „zatrudnia” osobę najbliższą, to osób tych nie łączy stosunek pracy lecz umowa współpracy.
Jakie warunki trzeba spełnić aby stać się osobą współpracującą?
Z definicji ustawowej wynikają trzy podstawowe kryteria określające osobę współpracującą z osobą prowadzącą działalność gospodarczą:
- rodzinne powiązanie – osobą współpracującą może być tylko osoba najbliższa dla przedsiębiorcy, przede wszystkim w grę wchodzi tutaj małżonek, dziecko lub rodzic, przy czym wyraźnie wyłączone są osoby pozostające ze sobą w konkubinacie,
- pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym – co wskazuje na wspólny cel prowadzenia działalności związany z dbaniem o budżet domowy i dobro rodziny,
- współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej.
To ostatnie kryterium nie zostało nigdzie w ustawie sprecyzowane, interpretacja często zależy od konkretnych okoliczności. Warto przybliżyć ten punkt, ponieważ jest on kluczowy dla oceny czy mamy do czynienia z osobą współpracującą i czy możemy wyciągać z tego tytułu określone konsekwencje prawne.
Współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej
Jak wynika z orzecznictwa polskich sądów, współpraca przy prowadzeniu działalności gospodarczej jest formą współdziałania bez zawierania umowy dotyczącej rodzaju świadczonej pracy. Chodzi więc o pomoc w prowadzeniu działalności, przy czym pomoc ta powinna być znacząca i stała. Osoba współpracująca wykonuje zatem prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, które mają wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny dla firmy, że bez tej pomocy działalność nie osiągałaby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie osób bliskich w danym przedsięwzięciu (m.in. wyrok SA w Warszawie z 30.09.2013 r., III AUa 2274/12, wyrok SA w Poznaniu z 20.06.2013 r., III AUa 96/13). Działalność takiej osoby powinna generować stałe, dodatkowe dochody z danej działalności.
„Działania współpracownika nie mogą mieć charakteru wtórnego i muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem (…)” (wyrok SA ze Szczecina z 07.11.2012 r., III AUa 449/12)
Obowiązki ubezpieczeniowe osoby współpracującej
Uznanie danej osoby za osobę współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą wiąże się z określonymi obowiązkami wynikającymi z systemu ubezpieczeń społecznych. Taka kwalifikacja wymaga bowiem uznania, że osoba współpracująca podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu.
Warto przy tym podkreślić, że objęcie ubezpieczeniem nie wynika z żadnej czynności prawnej (zawarcie umowy pomiędzy stronami) lecz z określonego stanu faktycznego. Skoro osoba bliska pomaga w znacznym stopniu przy prowadzeniu działalności gospodarczej to jest uznawana za osobę współpracującą i musi być zgłoszona do ubezpieczenia. Obowiązek finansowania comiesięcznych składek spoczywa na przedsiębiorcy prowadzącym działalność gospodarczą (przy jednoczesnym braku obowiązku zapłaty wynagrodzenia).
Z powyższym obowiązkiem powiązane są oczywiście także uprawnienia. Przede wszystkim, osoba współpracująca dzięki objęciu ubezpieczeniem nabędzie prawo do emerytury, będzie mogła też korzystać ze świadczeń przewidzianych na wypadek choroby lub macierzyństwa.
***
Jeżeli temat okazał się ciekawy, zachęcamy do zadawania pytań, które pomogą rozwiać wszelkie wątpliwości oraz do komentowania i dalszego udostępniania. Będzie nam również miło, jeżeli zdecydujecie się na bezpośredni kontakt z naszą Kancelarią, wspólnie znajdziemy rozwiązanie dla każdego problemu natury prawnej.