Po tym jak opisaliśmy formy prowadzenia działalności gospodarczej omówiliśmy sposób zakładania i funkcjonowania spółki cywilnej. Kolejnym podmiotem gospodarczym wymagającym szerszej analizy jest spółka jawna. Jest to najprostsza forma spółki, której funkcjonowanie oparte jest na przepisach Kodeksu spółek handlowych.
Spółka jawna – definicja
Spółka jawna jest spółką handlową o najprostszej konstrukcji prawnej. Definicja tej spółki zawarta została w art. 22 Kodeksu spółek handlowych, zgodnie z którym:
„Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową.”
Jak wynika wprost z przepisu, spółka ta należy do katalogu spółek osobowych. Ustawodawca zakłada ponadto, że jest podstawową formą prowadzenia działalności w kilka osób. Jej cechą charakterystyczną jest, że współpraca wspólników opiera się na wzajemnym zaufaniu i osobistej działalności, która co do zasady jest trwała i niezmienna w składzie.
Zdolność prawna spółki jawnej
Omawiając wady i zalety spółki cywilnej wskazaliśmy, że nie jest ona odrębnym podmiotem gospodarczym – a co za tym idzie nie może sama zaciągać zobowiązań ani nabywać praw (robią to wspólnicy). Kwestia ta została inaczej uregulowana w odniesieniu do spółki jawnej, co wyraźnie odróżnią ją od spółki cywilnej. Wprawdzie spółka jawna nie posiada osobowości prawnej (mają ją spółki handlowe kapitałowe), jednak przepisy nadają jej tzw. zdolność prawną i zdolność sądową. Oznacza to, że ma ona możliwość nabywać we własnym imieniu prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, a także pozywać i być pozywaną.
Co to oznacza w praktyce? Spółka jawna może być samodzielną stroną umów a także stroną procesową w postępowaniach sądowych i administracyjnych (przypomnijmy, że w spółce cywilnej są to wspólnicy, a nie spółka). Rozróżnienie tych kwestii jest niezmiernie istotne, zwłaszcza w kontekście ewentualnych sporów. Właściwe oznaczenie strony umowy lub strony postępowania może okazać się kluczowe przy dochodzeniu własnych praw.
Udział w zyskach i stratach
Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, co do zasady udział w zyskach i stratach wspólników jest równy i niezależny od wysokości wniesionego wkładu.
„Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu” (art. 51 k.s.h.).
Także i w tym wypadku, żądanie wypłaty zysku można składać dopiero z końcem roku obrotowego. Nie wyłącza to jednak prawa do pobierania zaliczek na poczet zysku w okresach np. miesięcznych. Warto jednak pamiętać, że jeżeli wskutek strat udział kapitałowy odpowiadający wartości rzeczywiście wniesionego wkładu wspólnika został uszczuplony, w pierwszej kolejności zysk przeznaczany jest na wyrównanie udziału. Kapitał wynikający z wniesionych przez wspólników wkładów powinien być zawsze zachowany na równym poziomie.
Dodatkowo wspomnieć trzeba, że każdy wspólnik ma prawo żądać corocznego wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału, nawet wówczas gdy spółka ponosi stratę.
Prowadzenie spraw spółki
Osobowy charakter spółki jawnej widoczny jest w tym, że taka spółka nie posiada organów uprawnionych do dokonywania czynności w imieniu spółki, jak i zarządzania jej sprawami. Co do zasady bowiem, to wszyscy wspólnicy są w równym stopniu uprawnieni do prowadzenia spraw spółki. Jak wynika z art. 39 k.s.h.:
„§ 1 Każdy wspólnik ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki.
2 Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki.
3 Jeżeli jednak przed załatwieniem sprawy, o której mowa w § 2, choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, wymagana jest uprzednia uchwała wspólników.”
W umowie spółki lub późniejszej uchwale wspólnicy mogą prowadzenie spraw spółki powierzyć tylko jednemu wspólnikowi lub niektórym z nich. Pozostali wspólnicy pozostają wówczas wyłączeni. Nie można jednak przekazać prawa do prowadzenia spraw spółki osobie trzeciej z wyłączeniem wspólników.
Zarówno ustawa jak i umowa spółki mogą przewidywać dla określonego typu czynności wymóg podjęcia uchwały – w takim przypadku, konieczna jest jednomyślność wspólników uprawnionych do prowadzenia spraw spółki. W odniesieniu natomiast do czynności przekraczających zwykły zarząd ustawa przewiduje wymóg jednomyślności wszystkich wspólników, nawet tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki.
Reprezentacja spółki
Podobnie jak w przypadku prowadzenia spraw spółki, uprawnienie do reprezentacji spółki w kontaktach zewnętrznych z osobami trzecimi przysługuje każdemu ze wspólników. Umowa spółki może jednak ograniczyć to prawo i pozbawić go któregoś ze wspólników. Możliwe jest także przyjęcie, że wspólnik ma prawo reprezentować spółkę tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem.
Odpowiedzialność
Podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, odpowiedzialność wspólników jest pełna, także w zakresie własnego majątku osobistego. Zgodnie z art. 22 § 2 k.s.h.:
„Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką”.
Odpowiedzialność ta ma charakter solidarny i subsydiarny. Co to oznacza? Po pierwsze, każdy ze wspólników jest odpowiedzialny samodzielnie za całość zobowiązań spółki. W odniesieniu zatem do osób trzecich nie ma znaczenia, który ze wspólników i w jakim zakresie pokryje długi spółki. Oczywiście, będzie to miało wpływ na wewnętrzne rozliczenia pomiędzy wspólnikami, jednak z punktu widzenia wierzyciela istotne jest jedynie to czy został on zaspokojony. Po drugie natomiast, z subsydiarności wynika, że wprawdzie wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem, jednak możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnika powstaje dopiero wówczas, gdy bezskuteczna jest egzekucja z majątku spółki.
Daniny publiczne
Na zakończenie dzisiejszego wpisu wspomnieć trzeba o obowiązkach podatkowych. Jedną z konsekwencji braku osobowości prawnej jest to, że spółka jawna nie jest płatnikiem podatku dochodowego. Dochód uzyskują wspólnicy poprzez podział zysku spółki i to oni rozliczają się z fiskusem w swoich rozliczeniach rocznych. Obowiązani są przy tym do odprowadzania comiesięcznych zaliczek na podatek dochodowy, który wyliczany jest na podstawie zysku przypadającego za określony miesiąc. Podkreślenia jednak wymaga, że podobnie jak w przypadku spółki cywilnej, podatek VAT odprowadzany jest bezpośrednio przez spółkę jawną, a nie przez wspólników.
Składki na ZUS odprowadzają za siebie wspólnicy, spółka jawna jest płatnikiem tylko w odniesieniu do zatrudnianych pracowników.
***
Jeżeli zainteresowały Was zagadnienia związane ze spółką jawną, z pewnością zaciekawi Was również wpis o tym jak taką spółkę założyć. Już za tydzień opiszemy krok po kroku wszystkie etapy rejestracji spółki jawnej.
Jeżeli po dzisiejszej lekturze pojawiły się jakieś pytania lub wątpliwości piszcie do nas w komentarzach. Służymy także poradą indywidualną – nasi prawnicy pozostają do dyspozycji – zarówno w kancelarii w Pruszkowie jak i w Warszawie.