Rozpoczynając cykl dotyczący działalności gospodarczej, w jednym z pierwszych artykułów wskazaliśmy na możliwe formy prawne prowadzenia biznesu w Polsce. Mówiąc o spółkach handlowych podzieliliśmy je na spółki osobowe i kapitałowe. Dotychczas omówiliśmy już większość spółek osobowych – ostatnia, która pozostała to spółka komandytowo–akcyjna. To właśnie nią zajmiemy się w dniu dzisiejszym. Jak sama nazwa wskazuje, nawiązuje ona do opisywanej przez nas niedawno spółki komandytowej. Nazwa nie jest oczywiście przypadkowa – zaraz przekonacie się jak dużo wspólnego ma spółka komandytowo–akcyjna ze spółką komandytową, a ile ze spółkami kapitałowymi.
Definicja spółki komandytowo–akcyjnej
Spółka komandytowa–akcyjna jest ostatnia spółką osobową, wskazaną w Kodeksie spółek handlowych. Definiuje ją art. 125 k.s.h., mówiąc że:
Spółką komandytowo–akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
Podobnie zatem jak w spółce komandytowej, wspólnicy podzieleni zostali na dwie kategorie: znanego nam już komplementariusza – odpowiadającego w pełni za zobowiązania spółki, oraz tym razem akcjonariusza. Ten ostatni wskazuje na kapitałowy charakter spółki komandytowo–akcyjnej.
Sam Kodeks spółek handlowych wyraźnie umiejscawia spółkę komandytowo–akcyjną na pograniczu spółek osobowych i kapitałowych. Wskazuje bowiem, że w sprawach dotyczących komplementariuszy (zarówno w odniesieniu do ich wzajemnych stosunków, jak i ich relacji ze spółką, z akcjonariuszami oraz z osobami trzecimi) stosować należy w miarę potrzeby przepisy dotyczące spółki jawnej. W odniesieniu natomiast do pozostałych spraw, w szczególności związanych z kapitałem zakładowym, wkładem akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia, posiłkować się należy odpowiednimi przepisami o spółce akcyjnej.
Spółka komandytowo–akcyjna jest więc swoistą hybrydą, łączącą w sobie cechy spółek osobowych oraz kapitałowych.
Spółka komandytowo–akcyjna jako spółka osobowa
Osobowy charakter spółki wskazuje, że nie posiada ona osobowości prawnej, a jedynie podmiotowość prawną. W pełni samodzielnie uczestniczy więc w obrocie prawnym. Może we własnym imieniu nabywać wszelkie prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną w postępowaniach sądowych.
Elementem osobowym w spółce komandytowo–akcyjnej jest przede wszystkim komplementariusz. Jego rola w spółce, pozycja oraz zakres odpowiedzialności wskazują na silne osobiste „przywiązanie” do spółki. To komplementariusze tworzą względnie trwały skład osobowy oparty na wzajemnym zaufaniu. Akcjonariusze przybierają postać tylko biernych inwestorów, bez prawa i obowiązku prowadzenia bieżącej działalności.
Osobisty charakter spółki komandytowo–akcyjnej widoczny jest zatem przede wszystkim w osobistej nieograniczonej odpowiedzialności komplementariusza za zobowiązania spółki. Jego rola i pozycja nie różni się od komplementariusza w spółce komandytowej, co oznacza, że jest ona zbliżona do pozycji wspólnika spółki jawnej.
Spółka komandytowo–akcyjna jako spółka kapitałowa
Tak jak już napisaliśmy, oprócz charakteru typowo osobowego, spółka komandytowo–akcyjna posiada także cechy spółki kapitałowej. Przede wszystkim widoczne są one w osobie akcjonariuszy, których rola ogranicza się do biernych inwestorów. Wspólnicy ci w ogóle nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki (art. 135 k.s.h.).
Na udziały akcjonariuszy wystawiane są zbywalne akcje. Podlegają one swobodnemu obrotowi, co daje możliwość natychmiastowego dokapitalizowania spółki. Jest to ciekawa opcja zwłaszcza przy akcjach dopuszczonych do obrotu publicznego (możliwość sprzedaży – kupna akcji na publicznej giełdzie papierów wartościowych). Dzięki temu spółkę komandytowo–akcyjną cechuje płynność kapitału. Akcjonariusze zaś nie są osobiście związani ze spółką, ich osoby mogą się zmieniać, akcje mogą być wielokrotnie sprzedawane i nabywane.
Konsekwencje uznania, że spółka komandytowo–akcyjna posiada w znacznym stopniu charakter kapitałowy widoczne są w sferze podatkowej. Od 1 stycznia 2014 r. spółka ta jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Dochody uzyskiwane przez jej wspólników podlegają podwójnemu opodatkowaniu, identycznie jak ma to miejsce w odniesieniu do spółek kapitałowych.
Udział w zyskach
Zarówno komplementariusz jak i akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do ich wniesionych wkładów. Innymi słowy, ile kto zainwestował tak będzie partycypował w zyskach. Statut spółki może jednak tę kwestię uregulować inaczej, przyznając któremuś ze wspólników większy udział.
Co do zasady też, komplementariusz prowadzący sprawy spółki i tym samym reprezentujący ją w stosunkach zewnętrznych może pobierać z tego tytułu wynagrodzenie. Wówczas, o ile wspólnicy w statucie nie zdecydowali inaczej, jego udział w zysku jest mniejszy o część wypłacanego wynagrodzenia.
Reprezentacja spółki komandytowo–akcyjnej
Pozycja akcjonariusza jako inwestora nie pozwala mu na prowadzenie spraw spółki. W imieniu spółki komandytowo–akcyjnej działa zatem komplementariusz, którego z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania.
Zmianą statutu można pozbawić komplementariusza prawa reprezentacji. Żeby jednak taka czynność była skuteczna musi się ona odbyć w odpowiednich warunkach. Przede wszystkim taki komplementariusz nie może sprzeciwiać się ograniczeniu jego roli. Jeżeli nie będzie zgadzał się z taką decyzją, pozbawienie go prawa reprezentacji jest możliwe wyłącznie na drodze sądowej, z ważnych powodów.
Jeżeli chodzi o akcjonariusza to tak jak napisaliśmy, nie ma on prawa reprezentacji. Może podejmować czynności w imieniu spółki wyłącznie jako jej pełnomocnik, na podstawie ważnego pełnomocnictwa. Gdyby jednak podjął czynność bez ujawniania swojego pełnomocnictwa, to jego odpowiedzialność w tym zakresie będzie zbliżona do odpowiedzialności komplementariusza. Co to oznacza? Akcjonariusz działający bez ważnego pełnomocnictwa albo z przekroczeniem zakresu udzielonego mu pełnomocnictwa odpowiada osobiście w sposób nieograniczony za skutki podjętej czynności.
Prowadzenie spraw spółki
Do tej pory wszystkie spółki osobowe ukształtowane były w bardzo podobny sposób. Z założenia nie posiadały one żadnych organów (wyjątkowo mogły być powołane w spółce partnerskiej lub spółce komandytowej – po szersze informacje zapraszamy do odpowiednich artykułów). Spółka komandytowo–akcyjna jest jednak inna. Ustawodawca wskazuje bowiem, że w takiej spółce występuje walne zgromadzenie wspólników, co więcej może w niej funkcjonować także rada nadzorcza.
Co do zasady, każdy z komplementariuszy ma zarówno prawo jak i obowiązek prowadzić sprawy spółki. Działają oni jednak obok zgromadzenia wspólników oraz rady nadzorczej, jeżeli takowa została powołana. Oznacza to, że komplementariusze mogą podejmować wszelkie czynności w spółce, oprócz tych które zostały zastrzeżone dla zgromadzenia lub rady. Na kompetencje tych organów zaś wskazuje Kodeks spółek handlowych albo statut, który może rozszerzyć zakres czynności zależnych od zgromadzenia wspólników lub rady nadzorczej. Pamiętać jednak należy, że zwiększenie kompetencji rady nie powinno zmienić jej charakteru, który powinien pozostawać wyłącznie nadzorczy wobec poczynań komplementariuszy.
Odpowiedzialność wspólników
Kwestia odpowiedzialności za zobowiązania spółki została uregulowana w prosty sposób. Komplementariusze ponoszą osobistą, nieograniczoną odpowiedzialność tak jak wspólnicy spółki jawnej. Akcjonariusze natomiast nie ponoszą żadnej odpowiedzialności.
Oczywiście pamiętać należy o możliwym pociągnięciu do odpowiedzialności akcjonariusza w przypadku podjęcia czynności bez okazania pełnomocnictwa, bez ważnego pełnomocnictwa lub z przekroczeniem zakresu umocowania. Nie mniej jednak co do zasady, akcjonariusz jest wyłącznie inwestorem mającym prawo kontrolować poczynania komplementariuszy.
Odpowiedzialność na zasadach tożsamych jak w spółce jawnej oznacza, że komplementariusze odpowiadają solidarnie i subsydiarnie. Każdy z nich jest więc samodzielnie odpowiedzialny za wszystkie zobowiązania i nie ma przy tym znaczenia, który z komplementariuszy i w jakim zakresie spłaci długi spółki. Z zasady subsydiarności natomiast wynika, że obowiązek pokrycia długów pojawia się dopiero wówczas, gdy majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.
Daniny publiczne
Na zakończenie trzeba powtórzyć, że od 1 stycznia 2014 r. spółka komandytowo–akcyjna traktowana jest przez przepisy podatkowe jak osoba prawna. W konsekwencji oznacza to, że odprowadza ona podatek dochodowy od osób prawnych (CIT). W przypadku wypłacenia zysku akcjonariuszom dochodzi do podwójnego opodatkowania, ponieważ każdy z nich ma obowiązek uwzględnienie dochodu ze spółki także w swoim indywidualnym rocznym zeznaniu podatkowym. Oczywiście w zakresie VAT oraz ZUS zasady są takie same jak w przypadku innych spółek osobowych. Spółka komandytowo–akcyjna może być samodzielnym podatnikiem podatku VAT oraz płatnikiem składek na ZUS swoich pracowników.
Nie można także pomijać faktu, że omawiana spółka obowiązkowo prowadzi pełną księgowość na podstawie ustawy o rachunkowości.
Podsumowanie
Spółka komandytowo–akcyjna wydaje się skomplikowanym tworem, w którym występuje wiele różnych konstrukcji prawnych. Z jednej strony są to rozwiązania znane z innych spółek osobowych. Z drugiej natomiast, konstrukcje typowe dla spółek kapitałowych. To wszystko czyni ze spółki komandytowo–akcyjnej ciekawą formę, aczkolwiek niezbyt popularną w obrocie gospodarczym. Wielość zagadnień jej dotyczących zmusza nas do ograniczenia dzisiejszych rozważań. Zapraszamy jednak na kolejne artykuły, w których przybliżymy działalność poszczególnych organów spółki, a także podpowiemy jak taką spółek założyć.
***
Jeżeli w między czasie pojawią się jakieś pytania związane z funkcjonowaniem spółki komandytowo–akcyjnej, zachęcamy do ich zadawania. Postaramy się odpowiedzieć w komentarzach lub w kolejnych naszych artykułach. Zapraszamy także na indywidualne konsultacje lub porady prawne, nasze dane teleadresowe można znaleźć w zakładce Kontakt. Oferujemy pełne doradztwo prawne w zakresie spraw gospodarczych i cywilnych.